Spreekwoorden vertalen

Het beroep van vertaler is mooi maar ook een mijnenveld. Lang niet alles is wat het lijkt. Neem nu bijvoorbeeld spreekwoorden, gezegden, zegswijzen en uitdrukkingen. Vertalers weten dat deze met speciale aandacht behandeld moeten worden, maar dan moet je de spreekwoorden en uitdrukkingen in die andere taal wel eerst als zodanig herkennen, en dat valt lang niet altijd mee.

Boter bij de vis

Soms zijn spreekwoorden, gezegden, zegswijzen en uitdrukkingen zo in een taal verweven dat ze niet of nauwelijks opvallen. Dat gebeurt bijvoorbeeld als het gezegde op een heel gewoon stukje zin lijkt, zoals; ‘boter bij de vis’. De context zal uit moeten wijzen of er in een restaurant boter bij de vis wordt geserveerd, of dat er direct afgerekend dient te worden – de betekenis van het spreekwoord. Of is er nog iets anders aan de hand en moet de met boter geserveerde vis onmiddellijk worden betaald. En als iemand zegt: “dat is een open deur”; staat er dan een deur open of vindt hij dat hetgeen iemand gezegd heeft vanzelfsprekend is?

Voor paal staan

De vertaler hoort dus goed op de hoogte te zijn van de spreekwoorden en gezegden in de talen waartussen hij vertaalt. Bestaat er een equivalent in de doeltaal dan zal hij die gebruiken, zo niet dan zal hij een andere oplossing moeten vinden om de boodschap juist over te brengen. Ziet de vertaler een spreekwoord over het hoofd dan staat hij voor paal – om er nog maar een spreekwoord tegenaan te gooien.

Let’s have lunch one day

Een persoon waar u een oogje op heeft nodigt u uit voor de lunch. Wow! Mooi niet dus. ‘Let’s have lunch one day’ betekent dat u juist niet uitgenodigd wordt. Het is een beleefde manier om u af te poeieren. Je moet het maar weten.

Louis van Gaal

Wie getuige wil zijn van spreekwoorden die grenzen oversteken hoeft zijn oor slechts te luister te leggen bij Louis van Gaal. De voetbaltrainer grossiert in grensoverschrijdende spreekwoorden, gezegden, zegswijzen en uitdrukkingen. En ze burgeren nog in ook!

De dood of de gladiolen

Het “Der tot oder die Gladiolen” van van Gaal uit zijn tijd als trainer van Bayern München heeft het inmiddels al tot de status van officieel Duits gezegde geschopt. Een hele prestatie. En er zijn meer vertaalde gezegden uit de koker van de Nederlandse trainer die in het Duits en het Engels furore maken. We komen van Gaal dus niet alleen tegen op de voetbalvelden, hij rukt ook op in de Etymologische woordenboeken. Wie van ons kan hem dat nazeggen?