Worden vertalers binnenkort overbodig?

Te midden van steeds geavanceerder wordende computers en programmatuur dringt de vraag zich op of vertaalmachines de menselijke vertaler overbodig zullen gaan maken?

Nu gebruiken vertalers al langer computers om synoniemen te vergelijken, specialistisch jargon op te zoeken, het werk van andere vertalers te bestuderen, etc. Maar alle beslissingen omtrent de te vertalen tekst worden genomen door de vertaler die uitmaakt hoe de tekst zowel letterlijk als qua bedoeling en gevoelswaarde vertaald dient te worden.

Het hulpje

De computer is absoluut een handig hulpmiddel, maar daarmee is het ook wel gezegd. Verder is het vooral een leuk apparaat om mee te spelen. Iets waar vertaalhulpjes zich overigens ook uitstekend voor lenen. Gooi maar eens een prachtige volzin in een online vertaalprogramma en glimlach om de schattige digitale poëzie die dat oplevert.

Zal dit voor eeuwig de rol van de computer blijven of getuigt deze houding toch van een zekere onderschatting die in de toekomst hard afgestraft gaat worden? Gaan computers de zaak overnemen en is omscholing het voorportaal van de vertaler?

Een ongemakkelijk gevoel

Er zijn van die dagen dat de wereld wat dit aangaat een beetje verandert. 10 februari 1996 was zo’n dag. Er gebeurde iets wat voor een enigszins ongemakkelijk gevoel zorgde bij degenen die dachten dat het zo’n vaart niet zou lopen met computers. Op deze dag wist een computer met de mysterieuze naam Deep Blue namelijk de regerend wereldkampioen schaken Garri Kasparov te verslaan.

We wisten al langer dat computers veel beter kunnen cijferen en onthouden dan mensen. Maar dat ze in staat waren om de mens te verslaan op een terrein waar het aankomt op strategisch inzicht en creatievere intelligentie was toch wel een schok. We beschouwden topschakers immers als geniale gekken, en we genoten van de zonderlinge trekjes en gewoontes die ze er niet zelden op nahielden. Of anders gezegd; we zagen schakers als op en top mensen die maar weer eens lieten zien waar dat onnavolgbare en superieure menselijke brein toe in staat was. En nu was het brein der breinen op de knieën gedwongen door een machine; een kil dood emotieloos ding die het niet eens kon schelen of hij won of verloor!

Kasparov herpakte zich knap, won drie partijen en kwam twee keer remise met de machine overeen. Daarmee stelde hij de eindoverwinning veilig: 4 – 2. Hij redde daarmee volgens eigen zeggen niet minder dan ‘de eer van de mensheid’. Kasparov zanikte nog wat na over die smadelijke verliespartij waarbij volgens hem mensen de computer hadden gemanipuleerd, maar daarmee was de kous af. De mens had gezegevierd over de machine: punt.

Machine versus man

Een jaar later ging Kasparov echter roemloos onderuit tegen Deep Blue 2, een gepimpte versie van Deep Blue. De schaakcomputer wist bij deze gelegenheid niet alleen meerdere partijen van de menselijke kampioen te winnen, maar ging ook aan de haal met de eindzegen in de klassieke schaaktweekamp; de arena waarin de twee beste gladiatoren in 6 lange afmattende partijen uitmaakten wie zich tot keizer van denksport der denksporten mocht kronen. Kasparov – Deep Blue eindigde in een voor de mensheid ontluisterende 2,5 – 3,5. Het leverde Kasparov weliswaar veel geld op, maar nog meer frustratie. Of dit het begin van het einde was weten we niet, maar enkele jaren later stopte Kasparov definitief als wedstrijdschaker om zich op de politiek te storten. Hij stelde zich in 2008 kandidaat voor het presidentschap tegen Vladimir Putin, maar dat liep op niets uit.

Omscholen of niet?

Moeten vertalers nu binnenkort ook om gaan zien naar een andere carrière?

Laten we de materie eens van wat dichterbij bekijken. Het schaakspel wordt gespeeld met 32 stukken die enkel op exact voorgeschreven manieren mogen worden verplaatst. Vervangen we nu de schaakstukken door woorden dan hebben we om te beginnen een immens schaakbord nodig. Wie weet hoe groot het moet zijn mag het zeggen. En dan die woorden; die laten zich, behalve hun spelling, maar moeilijk vangen. Een woord heeft vaak vele letterlijke en figuurlijke betekenissen, is aan culturele interpretaties onderhevig, kan dubbelzinnig, sarcastisch en humorvol gebruikt worden; kortom, de mogelijkheden zijn eindeloos. Arme computer.

We zullen beslist steeds betere digitale vertaaltools krijgen, maar ziet u zichzelf ooit een door een machine vertaald contract ondertekenen in een taal die u niet machtig bent. Of geeft u zo’n klusje toch liever in handen van een mens?